Phần mềm máy tính và nhiều phần mềm trò chơi mà chúng ta thường gặp đều phải mua bằng tiền. Vậy thì, liệu có phần mềm nào ta không phải trả tiền để mua không? Có đấy. Trên mạng Internet có biết bao nhiêu là phần mềm mà ta chẳng cần phải trả tiền hoặc chỉ cần trả một chút ít tiền thôi là có thể lấy ra được bằng giao thức truyền tải văn kiện, thậm chí lấy bằng thiết bị đọc dò. Đặc điểm chung của loại phần mềm này là ngắn gọn, súc tích, thực dụng và sử dụng dễ dàng. Những phần mềm này đại khái có ba loại: phần mềm công cộng, phần mềm dùng chung và phần mềm tự do.
– Phần mềm công cộng tức là phần mềm lĩnh vực công cộng. Lĩnh vực công cộng là chỉ những chỗ không bị ràng buộc bởi bản quyền và quyền tác giả. Bởi vậy, loại phần mềm này có thể coppi tùy thích, sử dụng tùy thích mà không phải trả tiền. Những phần mềm này đều cung cấp chương trình nguồn, bản thân chương trình còn có thể sửa đổi.
– Phần mềm dùng chung cũng gọi là phần mềm chia sẻ. Loại phần mềm này “dùng trước mua sau”, lấy ra xong có thể dùng trong một thời gian. Đến thời gian quy định thì sẽ không cho bạn dùng nữa. Nếu bạn còn muốn dùng tiếp thì phải đăng kí với người mở phần mềm và trả một khoản tiền nào đó.
– Phần mềm tự do là do Staoơmen Trường Đại học Massachusetts Institute of Technology – MIT đề xướng. Do không bằng lòng với một số nhà kinh doanh phần mềm, ông đã quyết định chia sẻ với mọi người những sản phẩm phần mềm do mình mở ra. Ông còn nêu ra khái niệm phần mềm tự do, thành lập hội vốn phần mềm tự do. Sự đề xuất và lãnh đạo của ông đã được hàng ngàn hàng vạn những người sáng tạo phần mềm trên thế giới hưởng ứng và dấy lên phong trào sáng tạo phần mềm tự do. Loại phần mềm này đã chiếm một tỉ lệ khá lên mạng Internet. Từ “tự do” là nhấn mạnh sự tự do chứ không phải là miễn phí. Bởi vậy, phần mềm tự do có thể miễn phí. Cũng có thể phải chi phí tốn kém. Có lúc phần mềm này được người ta gọi chung là phần mềm cùng hưởng hoặc phần mềm tự do. Tuy rằng chúng được gọi là những phần mềm cùng hưởng, tự do hoặc công cộng nhưng trong đó có không ít những sản phẩm chất lượng cao. Hệ điều hành Linux nổi tiếng chính là một đại diện tiêu biểu. Người ta cho rằng hệ điều hành này là đối thủ nặng kí của hệ điều hành Windows. Tại nước Mĩ có một công ty đã xây dựng Workstations mạng Internet hoàn toàn bằng phần mềm tự do.
Điều cần chỉ ra là những phần mềm này thường không thể ứng dụng thương mại, tức là không thể dùng nó vào việc kiếm tiền. Đồng thời người sử dụng cần phải có đạo đức nghề nghiệp, cần tôn trọng quyền sở hữu trí tuệ của người sáng tạo khi sử dụng các phần mềm như thế này.